PROGRAM EDUKACYJNY DLA PACJENTÓW Z NADCIŚNIENIEM TĘTNICZYM

Niniejszy program powstał na podstawie wytycznych Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia
Tętniczego (2015): Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2015 rok
Opracował: lek. Michał Jędrzejek, lek. Beata Stecka

Wartości ciśnienia tętniczego krwi z co najmniej 2 pomiarów wykonanych podczas co
najmniej 2 wizyt są równe lub większe niż 140 mmHg ciśnienia skurczowego i/lub 90 mmHg
ciśnienia rozkurczowego.

1. Cel terapeutyczny – osiągnięcie wartości docelowych ciśnienia tętniczego:

a) u większości pacjentów, w tym u pacjentów z towarzyszącą chorobą niedokrwienną
serca, przebytym zawałem serca lub udarem mózgu: <140/90 mmHg,

b) u pacjentów z cukrzycą: <140/85 mmHg,

c) u pacjentów >80 r.ż.: <150/90 mmHg.

2. Edukacja (podczas każdej wizyty kontrolnej):

a) zasady samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego,

b) ogólne zalecenia zmiany stylu życia.

c) dieta z ograniczeniem tłuszczów nasyconych i cholesterolu

Uzasadnienie prowadzenia programu

Z racji przewlekłego charakteru choroby niezbędna jest dobra współpraca z pacjentem, w tym wykonywanie regularnych pomiarów ciśnienia w domu (a co za tym idzie znajomość prawidłowej techniki pomiaru) oraz modyfikacja behawioralnych czynników ryzyka, co wymaga od pacjenta zmian w stylu życia, takich jak zmiana nawyków żywieniowych, podejmowanie regularnego wysiłku fizycznego rekreacyjnego, niejednokrotnie rzucenie palenia.

Od wartości pomiarów ciśnienia tętniczego w warunkach domowych zależy wdrożenie/modyfikacja postępowania farmakologicznego, zatem prawidłowy pomiar ciśnienia staje się niezwykle istotny. Dla przykładu, według badania Wilińskiego na grupie losowo dobranych 201 chorych na nadciśnienie tętnicze (średni wiek: 57,8 ± 12,5 lat, 53,7% kobiet): spośród pacjentów użytkujących aparaty z mankietem na ramię (79,1% ogółu) tylko 45,3% sprawdziło, czy rozmiar mankietu ich ciśnieniomierza jest dla nich odpowiedni. W ciągu godziny przed pomiarem 26,3% badanych zdarza się spożywać obfity posiłek, 22,9% - wykonywać ciężką/męczącą pracę fizyczną, 18,9% - pić kawę, 3,5% - pić alkohol.

Pięciominutowego odpoczynku przed pomiarem nie stosuje 20,4% ankietowanych. Niewielu badanych uwzględnia czynniki podnoszące ciśnienie krwi, takie jak wypełnienie pęcherza moczowego, gorączka, zbyt wysoka lub zbyt niska temperatura otoczenia (11,4%). [Wiliński J., Czarnecka D., Bilo G., Dymek G., Klima Ł., Kusiak A., Palacz P.: Przestrzeganie zasad prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego przez chorych na nadciśnienie tętnicze w praktyce samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego (SBPM). Nadciśnienie tętnicze 2007; 11(1): 53-59]


Kryteria rekrutacji do programu

Do niniejszego programu edukacyjnego zostają włączeni wszyscy pacjenci z rozpoznanym
nadciśnieniem tętniczym, niezależnie od czasu od rozpoznania, wdrożonego postępowania
(leczenie farmakologiczne lub niefarmakologiczne), stopnia nadciśnienia oraz skuteczności
kontroli oraz pacjenci z nieuregulowanym nadciśnieniem mimo leczenia farmakologicznego.





Realizacja edukacji

1. Lekarz przedstawia zasady pomiaru ciśnienia oraz ogólne zasady stylu życia

2. Lekarz – WYDAJE MATERIAŁY edukacyjne oraz skierowanie do gabinetu
zabiegowego na pomiar RR i naukę praktyczną samodzielnego pomiaru

3. Pielęgniarka – przeprowadza Ćwiczenie pomiaru ciśnienia i porównanie z pomiarami
własnymi. Przeprowadza kontrolę zrozumienia przez pacjenta, powtórzenie i ćwiczenia : Zasady
pomiaru ciśnienia i Ogólne zasady stylu życia WIZYTA I

4. Pielęgniarka przeprowadza edukację - dieta z ograniczeniem tłuszczów nasyconych i
cholesterolu oraz wydaje materiał edukacyjny

Materiały edukacyjne

1. Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia
2. Ogólne zasady stylu życia
3. Dieta z ograniczeniem tłuszczów nasyconych i cholesterolu
4. Plansze , zeszyty i tabele do samodzielnych pomiarów ciśnienia tętniczego,
…………………………………….

Zasady prawidłowego pomiaru ciśnienia tętniczego krwi

Drogi pacjencie,
by prawidłowo leczyć nadciśnienie tętnicze i uniknąć wystąpieniu powikłań niezbędne jest
wykonywanie regularnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi w domu – pozwala to na ocenę
skuteczności dotychczasowego leczenia i wskazuje kierunek ewentualnej modyfikacji tego
leczenia. Choć sama technika pomiaru jest prosta, dla uzyskania wiarygodnego wyniku należy
przestrzegać kilku podstawowych zasad:

 pomiar ciśnienia tętniczego powinien odbywać się w warunkach spoczynkowych, tzn.
po co najmniej 5-minutowym odpoczynku w pozycji siedzącej, a pomieszczenie, w
którym dokonuje się pomiaru, powinno być miejscem spokojnym, o temperaturze
pokojowej,

 pomiar nie powinien być bezpośrednio poprzedzony spożyciem posiłku, czy
wypaleniem papierosa, a w chwili pomiaru nie powinieneś być zdenerwowany,

 zaleca się używanie w pełni automatycznych aparatów posiadających walidację z
mankietem zakładanym na ramię, a bardzo istotny jest dobór średnicy mankietu do
wielkości ramienia – u osób o grubym ramieniu należy stosować szersze mankiety
(zbyt wąski mankiet zawyża wartości ciśnienia tętniczego),

 w trakcie pomiaru powinno się przyjąć pozycję siedzącą, łokieć badanej kończyny
powinien być podparty, a ramię znajdować się na wysokości serca,

 należy wykonywać po 2 pomiary w kilkuminutowych odstępach, 2x dziennie - rano i
wieczorem, o stałych porach, w równych odstępach czasu (np. 6.00–18.00, 7.00–19.00
itp.). Pomiary powinny być wykonywane bezpośrednio przed przyjęciem leków, a w
godzinach porannych przed jedzeniem.




Jak często dokonywać pomiarów ciśnienia
tętniczego krwi?

Początkowo przy wprowadzeniu leczenia
farmakologicznego lub przy każdej zmianie
schematu leczenia – 2x rano i 2x wieczorem o
względnie stałej porze, codziennie przez 7-14
dni oraz zawsze w razie złego samopoczucia.

Po ustabilizowanym ciśnieniu 2x rano i 2x
wieczorem o względnie stałej porze 2 razy w
tygodniu oraz zawsze w razie złego
samopoczucia.

Zmiana stylu życia

Drogi pacjencie, by prawidłowo leczyć nadciśnienie tętnicze i uniknąć wystąpieniu
powikłań niezbędne są zmiany w dotychczasowym stylu życia. Poniżej przedstawiamy kilka
zasad.

Zmniejszenie/normalizacja masy ciała oraz modyfikacja diety

Redukcja nadmiernej masy ciała powinna być osiągnięta poprzez zmniejszenie kaloryczności
i składu diety. Zaleca się spożywanie warzyw, ubogotłuszczowych produktów mlecznych
(mleko 0,5 lub 2%, twaróg chudy), błonnika (warzywa, makaron, pestki dyni, musli),
produktów pełnoziarnistych i białka ze źródeł roślinnych (soczewica, cieciorka, fasola),
ograniczenie spożycia tłuszczów nasyconych i cholesterolu (mięso gotowane na parze, bez
panierki). Ponadto zaleca się spożywanie świeżych owoców, chociaż należy pamiętać o
zachowaniu ostrożności, ze względu na dużą zawartość cukrów prostych (warzywa można
spożywać praktycznie bez limitu). Zaleca się dietę typu śródziemnomorskiego, spożywanie
ryb co najmniej dwa razy w tygodniu, a spożycie owoców i warzyw powinno wynosić 300–400
g dziennie.

Ograniczenie spożycia soli kuchennej Należy ograniczyć spożycie soli kuchennej ze do
około 5 g/dobę (mała łyżeczka). W tym celu zaleca się:

 zaprzestanie używania soli w trakcie przygotowywania posiłków w domu i dosalania
potraw

 spożywanie posiłków z naturalnych, świeżych składników

 unikanie produktów konserwowanych związkami sodu
Ograniczenie spożycia alkoholu do maksymalnie 20 g/dobę (w przeliczeniu na czysty
etanol) u mężczyzn i 10 g/dobę u kobiet


Zwiększenie aktywności fizycznej

Odpowiednia aktywność fizyczna jest ważną składową leczenia niefarmakologicznego.
Wykazano bowiem, że tą drogą można uzyskać obniżenie ciśnienia o 4–9 mm Hg. Wzrost
aktywności fizycznej pomaga również zredukować nadwagę, poprawić ogólną wydolność
ustroju i zmniejszyć umieralność. Zaleca się:

 codzienne, systematyczne wykonywanie wysiłku o umiarkowanej intensywności przez
30–45 min

 wykonywanie ćwiczeń wytrzymałościowych (chodzenie, bieganie, pływanie)
uzupełnionych ćwiczeniami oporowymi (np. przysiady), dostosowanych do wieku,
współistniejących schorzeń i preferencji pacjenta

 unikanie wysiłków izometrycznych (dźwiganie dużych ciężarów)

  Zaprzestanie palenia tytoniu. Wypalenie każdego papierosa wywołuje istotny wzrost
ciśnienia tętniczego i częstości rytmu serca, który utrzymuje się ponad 15 minut. Uzyskano
również dowody na szkodliwy wpływ palenia biernego. Już samo ograniczenie liczby
wypalanych papierosów będzie dobre, a zaprzestanie najlepsze!

  Dieta z ograniczeniem tłuszczów nasyconych i cholesterolu